Soğukta Beyazlayan Parmaklarım (Raynaud) Var. Bu Durum Kimlerde Riskli, Kimlerde Masum?

Soğuğa beyazlama ve morarma şeklinde aşırı tepki veren parmaklar (Raynaud fenomeni) toplumda sık ve her 100 kişinin 5’inde var.

Raynaud saptandığında sorulması gereken ilk soru Raynaud’ya neden olan önemli başka bir hastalığın olup olmadığı. 

Raynaud fenomeni herkes için ciddiye alınması gereken bir bulgu ama buna neden olan başka bir hastalık varsa Raynaud’nun tedavisi daha zor ve buna neden olan hastalık saptanmayıp tedavisiz bırakılırsa uzun vadede ciddi, geri dönüşsüz sorunlara neden olabilir.

Eşlik eden başka hastalık yoksa primer (birincil) Raynaud fenomeni denir. Birincil Raynaud fenomeni genelde daha hafif seyirli, sonradan ciddi ek sorunlara pek neden olmayan formu. Bir kişide Birincil Raynaud olduğunu düşündüren bulgular neler?

• Başlangıç yaşının genç olması (30 yaş öncesi)
• Birincil Raynaud daha çok kadınlarda görülür 
• Birincil Raynaud atakları genelde simetrik olur. Yani her iki el veya ayak parmaklarında, benzer parmakları tutar.
• Parmak ucu yarası, o bölgeye kan gitmemesiyle ortaya çıkan gangren pek görülmez. 
• Yapılan özel romatizmal tetkikler normaldir.

Birincil Raynaud Fenomeni dediğimiz gibi daha ılımlı seyreder ve bu kişilerin 2/3’ünde ilerleyen yıllarda Raynaud bulguları tamamen ortadan kalkabilir.

Soğukta Parmaklarım Beyazlıyor – Doktora Gitmem Gerekir mi?

Soğuk aşırı hassasiyeti ile parmakların beyazlaması-morarması yani Raynaud fenomeni önemli bir bulgudur ve Raynaud’su olan herkesin mutlaka bir Romatoloji uzmanı görüşü alması doğru olur. Ancak bazı durumlarda Raynaud varlığı çok daha önemli ve risklidir.

Raynaud Fenomenine neden olan başka bir hastalık veya etken varsa buna sekonder (ikincil) Raynaud fenomeni denir. Bu durumlarda Raynaud’ya bağlı komplikasyonlar daha ağır olduğu gibi kimi zamanlarda hem Raynaud’nun hem de buna neden olan hastalığın tedavisi zorluklar yaratabilir. 

Kimlerde İkincil Raynaud Fenomeni düşünülmeli, kimlerin mutlaka bir uzman görüşü alması gerekli?

• Raynaud 40 yaşından sonra ortaya çıktıysa
• Raynaud atakları parmaklarda asimetrik oluyorsa
• Raynaud ataklarına balı parmak ucu yaraları gelişiyorsa
• Raynaud ataklarının parmak uçları ile sınırlı kalmayıp; bulgular el, ayak, kol ve bacaklarda da görülüyorsa
• Özel romatizmal testleri pozitif saptandıysa

Son olarak Raynaud Fenomeni Hangi Hastalıklara eşlik edebilir, hangi hastalıkların bulgusu olabilir, ona bakalım:

1. Bağ dokusu hastalığı olarak adlandırılan ve iç organları da tutabilen romatizmal hastalıklar. Bunlardan en sık görülenleri Skleroderma-Sistemik Skleroz ve Sistemik Lupus Eritematozus (SLE) hastalıkları. Bu hastalığı olan pek çok kişiye ilk tanı Raynaud’nun nedeni araştırılırken konur. 
2. Damar sertliği, atar damar tıkanıklıkları-daralmaları ve benzeri durumlar.
3. Vaskülitler, yani damar iltihabı veya damarın romatizması olarak açıklanabilecek durumlar.
4. Bazı ilaçlar da Raynaud’ya neden olabilir. Özellikle bazı kanser ilaçları ve migren ilaçları bu bulgunun ortaya çıkmasına neden olur.
5. Nikotin ve kafein gibi gündelik alışkanlıklarımızı içinde bulunan maddeler Raynaud’yu sıklaştırabilir. Sigara ve kahve gibi.
6. Bazı kan hastalıkları
7. Migren ve ele giden sinirlerin sıkışmasına neden olan durumlar (Karpal Tünel Sendromu)
8. Mesleki durumlar. Örneğin titreşimle çalışan asfalt kırma makinelerinin kullanımı gibi.
9. Çok soğuğa uzun veya tekrarlayan maruziyetler
10. Tiroid bezinin yetersiz çalışması – hipotiroidi

Soğukta Beyazlayan Parmaklardan (Raynaud) Korunmak Ve Tedavi İçin Ne Yapmalıyım?

1. Raynaud’yu tetikleyen etken soğuk. Bu açıdan soğuktan olabildiğince kaçınmak, soğukla temas edilmesi gereken durumlarda vücudu sıcak tutacak önlemleri almak gerekli. 
   • Sadece el ve ayakları korumak yeterli değil, tüm vücudu soğuktan koruyacak şekilde giyinmek gerekli
   • Ani ısı değişimlerinden olabildiğince kaçınmalı.
   • Mesela sıcak bir ortamdan klimalı soğuk bir ortama girerken korunmalı.
2. Raynaud atağını sonlandırmak için ellerin koltuk altında ısıtılması, ılık suya sokulması, kolların hareket ettirilerek ısıtılması gibi yöntemler kullanılabilir.
3. Sigara içilmemeli. Sigaradaki nikotin ve diğer kimyasallar damarların büzüşmesini daha da artırır
4. Kahve gibi kafein içeren içeceklerden kaçınmalı
5. Soğuk algınlığında kullanılan ilaçlar, diyet hapları, ergotamin denen etken madde içeren migren ilaçlarından kaçınılmalı
6. El parmaklarına tekrarlayan travmaya neden olan alet kullanımından kaçınmalı.

Tedavi Seçenekleri

1. İlaç tedavisi: İlk basamakta kullanılan ilaçlar tansiyon yüksekliğinde de kullanılan “kalsiyum kanal blokeri” denen ilaçlar. Bu ilaçlar genelde atakların sıklaştığı ve ağır seyrettiği dönemlerde (örneğin soğuk kış ayları gibi) tercih edilir. Bunun dışında damar gevşetici ilaçlar, damar içini döşeyen hücreleri koruduğu bilinen bazı kolesterol ilaçları, aspirin yerine göre kullanılabilir.
2. Çok ağır seyreden ve ilaç tedavisine yanıtsız hallerde Raynaud’nun ağır seyrettiği parmaklara damarın gevşemesini sağlayacak iğneler, Raynaud görülen uzva giden sinirlerin geçici veya kalıcı olarak devreden çıkarıldığı “sempatektomi” denen yöntem, ağır damar tıkanıklığı hallerinde ameliyat ile o bölgenin kan akımının başka bir damar yoluyla sağlanması gibi yöntemler kullanılabilir. Ancak bu yöntemler nadir ve çok ağır seyirli durumlarda kullanılan ve başarısı sınırlı metotlardır.