Romatoid artrit (RA), eklem iltihabına neden olan otoimmün, yani bağışıklık sisteminin kendi dokularını tanımayıp onlara zarar verdiği bir hastalıktır. Eklemler, iki kemiğin karşılıklı olarak geldiği hareketi sağlayan bir yapılardır. Eklemler, yapılarına göre belli yön ve sınırlarda hareket edebilirler. Eklemleri oluşturan kemiklerin uçları kaygan, yumuşak yüzey oluşturan bir kıkırdak ile kaplıdır. Bu sayede eklemleri oluşturan kemikler birbirlerine sürtünmeden ve zarar vermeden hareket edebilirler. Eklemlerin çevresini kaplayan “sinovyum” adlı kalın bir zar vardır. Sinovyum, eklem içinde kayganlığı sağlayan ve eklem kıkırdağını besleyen az miktarda, koyu kıvamlı bir sıvı üretir (sinovyal sıvı). Sinovyum adlı yapının dış yüzünde bulunan “kapsül” adlı kalın tabaka ve “bağ-kiriş” adlı yapılar eklemi oluşturan kemiklerin doğru pozisyonda kalmasını sağlar ve birbirlerinden uzaklaşmasını engeller. Kasları kemiğe bağlayan güçlü, kablo gibi yapılar olan “tendonlar” da eklemin hareketini sağlar.
Öncelikle sinovyumda iltihabi süreç başlar. Etkilenen eklemde ağrı, hassasiyet, sıcaklık artışı ve bazı durumlarda kızarıklık olabilir. İltihabi sürece bağlı eklem sıvısında veya sinovyum zarını oluşturan hücrelerin sayı ve boyutlarında artış olursa eklemde şişlik görülür. İltihabi sürece bağlı üretilen bazı maddelerin eklem bölgesinde birikmesi sinir uçlarını uyararak ağrıya neden olabilir. Yine iltihabi sürece bağlı eklem kapsülündeki gerilme de ağrı olarak kendini gösterir.
Sık tekrar eden eklem iltihabı ve şişmeleri ile gerilen eklem kapsülü bir süre sonra şişlik geçse bile gergin kalabilir. Bu durumda da eklemin sabit yapısı bozulur ve ekleme ait yapılar olması gerektiği gibi bir arada tutulamadığından eklemde boşalma, takılma ve eklem yapısında bozulmalar başlar.
Romatoid artrit ve kireçlenme iki ayrı hastalıktır. Romatoid artritte eklem yüzeyini oluşturan yapılarda iltihabi süreç olurken, kireçlenme (osteoartrit) durumunda eklem yapılarının üzerine binen yük ve yaş etkisi ile mekanik olarak bozulması söz konusudur. Romatoid artritin ilerlemesi ile eklemde ortaya çıkan bozukluklar kireçlenmenin de bu duruma eklenmesine neden olabilse de iki hastalık birbirinden tamamen farklı oluşan, seyreden ve tedavileri tamamen farklı olan iki ayrı rahatsızlıktır.
Romatoid artrit bulguları genelde dalgalanmalar gösterir. Yani eklem şikayetlerinde bazı zaman artış olurken, bazen de yatıştığı, durulduğu dönemler olur.
En sık görülen bulguları şunlardır:
Genelde bulgular yavaş seyirli başlar. Sıklıkla el, ayak, el ve ayak bileği gibi küçük eklemlerde rahatsızlık hissi, şişlik hissi ve özellikle sabah uyanınca hissedilen katılık, hareket zorluğu olur. Nadiren ise pek çok eklemde birden başlayan şiddetli eklem ağrısı ve şişliği ile kişinin gündelik hayatını devam ettiremez hale gelmesine neden olur. Eklem bulguları hafif olsa bile yorgun ve bezgin hissetmenize neden olabilir. Kansızlık (anemi) sıklıkla aktif seyreden RA hastalarında görülen bir bulgudur. Bazen ilaç yan etkisi olarak da kansızlık ortaya çıkabilse de genelde hastalığa neden olan iltihabi sürecin bir parçası olarak görülür. Tedavi ile yeterince kontrol altına alınmayan bazı kişilerde kilo kaybı da görülebilir.
Romatoid artrit asıl olarak eklemlerin hastalığı olsa da vücudun diğer dokularında da rahatsızlıklara neden olabilir. Sıklıkla kasları kemiklere bağlayan tendonlarda iltihaplanma yapabilir. Gözlerde, kan damarlarında, akciğerde kalp zarında iltihabi süreçlere neden olabilir.
Romatoid nodül, cilt altında yerleşen, birkaç santimetrelik, sert veya orta sertlikte, genelde ağrısız ufak kitlelerdir. Sıklıkla dirsek çevresinde olmakla beraber bazen el ve ayaklarda, bazen de akciğerlerde görülür.
Eğer ağrılı ve şiş eklemleriniz varsa ve sabah uyandığınızda eklemlerinizde yarım saatten uzun süren katılık hissediyorsanız doktorunuzla görüşmenizde fayda vardır. Araştırmalara göre RA tedavisine ne kadar erken başlanırsa tedavi o kadar etkili olup, hastalığa bağlı eklem hasarlarını önlemek mümkün olmaktadır.
Romatoid artrit, her 100 kişiden birinde görülen bir hastalıktır. Hemen her yaşta olabilmesine rağmen en çok 40-50 yaş arasında ortaya çıkar. Kadınlarda erkeklere göre 3 kat fazla görülür. Bazı ailelerde RA birden çok aile ferdinde görülebilir.
Ancak anne babalarımızdan aktarılan RA ilişkili genler tek başına hasta olmamıza neden olmaz, sadece bu hastalığın ortaya çıkma olasılığını artırır. İkizlerde bile bir kardeşte RA varsa diğerinde de RA gelişme olasılığı sadece %20’dir. Yani sizde RA varsa çocuğunuzda da bu hastalığın hiç çıkmama olasılığı çıkma olasılığına göre çok daha yüksektir.
Romatoid artritin ortaya çıkma olasılığını artırdığı bilinen bazı risk faktörleri vardır:
Romatoid artrit otoimmün bir hastalıktır. Otoimmün hastalıklarda, normalde mikroplar, virüsler, vücudumuza yabancı cisimlere tepki gösterip onları uzaklaştıran bağışıklık sistemimiz, kendi dokularına karşı tepki göstermeye ve kendi dokularına zarar vermeye başlar. Bağışıklık sisteminin bu saldırısı iltihabi tepki şeklinde olur. Bağışıklık sistemi vücuda yabancı cisme tepki verirken, bu cisim etkisiz hale getirilince tepki vermeyi durdurur. Ancak RA gibi otoimmün hastalıklarda bağışıklık sisteminin tepkisine bağlı süren iltihabi durum uzun sürelidir (kronik), genelde yaşam boyu devam eder. Farklı otoimmün hastalıklar farklı dokulara etki eder. Romatoid artritte en çok etkilenen dokular eklemlerdir.
Otoimmün ve diğer romatizmal hastalıkları tetikleyen etkenler için “Neden Hasta Oluyoruz” yazımızı okuyabilirsiniz.
Romatoid artriti olan bazı bireyler şikayetlerinin soğuk ve/veya nemli havalarda arttığını söylemektedir. Ancak soğuk hava RA ortaya çıkmasına veya hastalığın daha ağır seyretmesine neden olmaz. Soğuk ve nemli havalar iltihabi olsun olmasın pek çok kas-iskelet sistemi yakınmalarını artırır. Yani nemli havalarda ağrınızın olması kesin olarak bir iltihabi romatizmal hastalığınız olduğunun göstergesi değildir.
Romatoid artrit farklı kişilerde farklı seyir gösterdiği için sizde nasıl bir seyir göstereceğini kesin biçimde öngörmek mümkün değildir. Ancak RA hastalığı olan çok sayıda bireyi kapsayan çalışmadan elde edilen verilerle genel bazı bilgiler vermek mümkün olabilir:
Kan testleri ve röntgenler, doktorunuzun hastalığınızın seyrini, ağırlığını ve ilerleme hızını tahmin etmesini sağlar. Bu şekilde doktorunuz size uygulayacağı tedaviyi de planlayabilir.
Bazı hastalarda hastalık alevlenmeleri arasında aylarca hatta yıllarca süren durgun dönemler vardır. Ancak bu hallerde bile hafif iltihabi durum devam edebilir ve eklem hasarı gelişebilir. Çoğu hasta, özellikle de uygun tedaviyi alıyorlarsa nispeten az bulguyla ve fazla eklem hasarı olmadan hayatlarını iyi biçimde geçirebilir.
Romatoid artriti olan bireylerin olmayanlara göre kalp krizi ve inme geçirme riski biraz artmıştır. Bu durumun süre giden iltihabi süreçle ilişkili olduğu düşünülmektedir ve hastalığın kontrol altına alınması ile (örneğin ilaçlarla) bu risk azalır. Kalp-damar hastalıkları riskini artırabilecek kilo fazlalığı, aşırı karbonhidrat ve şeker tüketimi, hareketsizlik gibi riskleri azaltmak ve sigara kullanılmaması etkili önlemler olacaktır. Sigaranın kalp ve akciğer hastalıkları dışında tüm iltihabi romatizmal hastalıkları tetikleyebileceği, alevlendireceği ve hastalık sürecini olumsuz etkileyeceği akılda tutulmalıdır.
Hastalığın erken dönemlerinde kesin tanı konmasını sağlayan tek bir test yoktur. Doktorunuz bulgularınıza, muayenenize ve kan tetkiki, röntgen ve diğer görüntüleme yöntemlerinin sonuçlarına göre tanıya ulaşmaya çalışır. Romatoid artrit eklem dışında diğer organlarda da etki gösterebileceğinden size bağlantılı gibi görünmese de tüm bulgularınızı doktorunuza söylemenizde fayda vardır.
Kan tetkikleri: Kan tetkikleri ile iltihabi sürece bağlı kanınızda ortaya çıkan değişimler tespit edilir. İltihabi sürecin tespitinde kullanılan testler Eritrosit Sedimantasyon Hızı (ESR) ve C-Reaktif Protein (CRP) ölçümüdür. İltihabi süreç varlığında bu testlerde yükselme görülür.
Kan tetkikleri ile kansızlık olup olmadığı da tespit edilebilir. Ayrıca bağışıklık sistemine tepki olarak ortaya çıkan bir antikor olan “Romatoid Faktör” bakılabilir. Romatoid faktör RA hastalarında sıklıkla pozitif bulunmakla beraber bazı başka hastalıklarda ve hatta sağlıklı bireylerde bile bulunabileceğinden RA tanısı koymak için tek başına yeterli değildir. Diğer yandan RA’in erken evrelerinde Romatoid Faktör sadece %50 hastada pozitif bulunur. Bu nedenle bu testin negatif bulunması da hastalığın olmadığı anlamına gelmez. Her 5 RA hastasından birinde Romatoid Faktör hiç pozitif olmaz.
Bir diğer tanısal antikor testi anti-CCP’dir (Anti-Cyclic Citrullinated Peptide). Bu test pozitif saptanan bireylerde RA olma olasılığı çok daha yüksektir. Hem RF hem de anti-CCP (+) bunan hastalarda hastalığın daha ağır seyredebileceği düşünülür.
Röntgenler yoluyla eklemde iltihabi sürece bağlı oluşmuş hasarın değerlendirilmesi mümkündür. Romatoid artrit özellikle el ve ayak eklemlerinde görüldüğü ve hasar yaptığı için doktorunuz takip ve değerlendirme amaçlı olarak şikayetiniz olmasa bile bu bölgelerin röntgenlerini isteyebilir. Röntgen dışında başka hastalıklardan ayırt etme, erken dönemde tanı koyma ve süreci takibi için eklem ultrasonografisi ve manyetik rezonans görüntülemeleri istenebilir.
Hastalık sürecinin takibi, ilaç ihtiyacının değerlendirilmesi ve olası ilaç yen etkileri açısından bu tetkiklerin belli aralıklarla kontrolü gerekir. Rutin kan tetkiklerinin kontrolü genelde 3-4 ayda bir tekrarlanmalıdır.
Romatoid artriti tamamen ortadan kaldıracak bir tedavi yöntemi mevcut olmasa da hastalık seyrini yavaşlatacak, durduracak ve eklem hasarını en düşük düzeyde tutacak pek çok tedavi seçeneği mevcuttur.
Eğer eklem iltihabi sürece bağlı hasar gördüyse tedavi ile tamamen eski haline dönmesi beklenmez. Bu nedenle tedavinin temel amaçlarından biri eklem hasarı olmadan iltihabi sürecin kontrol altına alınmasıdır. Tedaviye ne kadar erken başlanabilirse tedavinin faydası ve etkinliği o kadar fazla olacaktır.
Üç temel tedavi uygulamasından bahsedilebilir:
Pek çok kişi kullanılacak ilaçların yan etkilerinden endişe etmektedir. Tüm ilaçların olası yan etkileri olmakla beraber RA gibi bir durumda ilaç tedavisinin sağlayacağı faydalar olası yan etkilerinden daha fazla görünmektedir. Alternatif ve tamamlayıcı tıp yöntemlerinden faydalanmayı düşünüyorsanız bunu sizi takip eden Romatoloji uzmanı ile görüşmeniz ve ortak karar almanız, doktorunuzun gözetimi dışında ilaçları kendinizin kesmemeniz doğru olacaktır.
Pek çok RA hastası tedavi için birden fazla ilaç kullanmak zorunda kalabilir. Bunun sebebi her ilaç hastalığı farklı bir mekanizma ile etkilemektedir. Çok zaman ilaçların kombine olarak kullanılması, tek bir ilacın tek başına yüksek dozda kullanılmasından daha etkili olmakta ve daha az yan etki içermektedir.
Romatoid artritte temel olarak iki tür tedavi ilaç tedavisi planlanmaktadır:
İlaç tedaviniz takiplerinizdeki durumunuza göre değiştirilebilir, ilaç dozlarında ayarlamalar yapılabilir. Hastalığınızın aktivitesine, eklem hasarınıza, ilaç yan etkileri ve eşlik eden diğer tıbbi durumlarınıza göre tedavi düzenlemeleri yapılması gerekebilir.
Son yıllarda geliştirilmiş ve iltihabi süreçteki belli basamakları özel olarak durdurup, iltihabi sürece bağlı gelişen bulguları ve eklem hasarını engelleyen ilaçlardır.
Çoğu zaman ciddi yan etkisi olması beklenmez. Ancak olası yan etkiler için düzenli doktor takibi yapılması gereklidir. Özellikle vücutta belirgin bir hastalık yapmadan saklanabilecek verem mikrobu veya mantar gibi etkenler açısından bu ilaçlara başlamadan önce kontrollerin yapılması ve bu mikrobik etkenlerin vücutta olduğundan şüphe edilen durumlarda belli süreler bazı koruyucu ilaçların da romatizma tedavisi ile beraber kullanılması gerekebilir. Bu gruptaki ilaçlar bağışıklık sistemini etkilediği için bu ilaçları kullanan kişilerde mikrobik enfeksiyonların sıklığı bir miktar artabilir.
Biyolojik ilaçlar nispeten yeni sayılabilecek gruptan ilaçlar olduğu için uzun vadeli yan etkileri henüz çok net değildir. Bu nedenle halen bu ilaçlarla ilgili veri toplamaya yönelik yakın takip amaçlı bilgilendirme formları doldurulmakta ve ilgili mercilerce yan etkiler konusunda gözlemler sürmektedir.
Bu ilaçlar kullanılırken mikrobik enfeksiyon riskleri bir miktar arttığı için sizi takip eden doktorunuz gerek görürse bazı aşılamaların yapılması gerektiği konusunda sizi uyarabilir.
Eklem bulgularının azaltılması, kas gücünün korunması ve eklem hareketliliğinin devamı için egzersiz şarttır. Bu açıdan tedavi düzenlenirken uygun egzersizlerin uygulanması açısından profesyonel bir görüş alınması gerekebilir.
Nadiren cerrahi tedavi gerekli olur. Bazen el eklemlerindeki deformitelerin düzeltilmesi için küçük girişimler, bazen de büyük eklemlerin ciddi hasarlarında eklemin yapay eklem ile değiştirilmesi (Protez operasyonları) gerekebilir. El bileğindeki eklem hasarı ve ödeme bağlı gelişebilen “Karpal Tünel Sendromu” denen ve el bileği bölgesinden geçen sinir dokularının basıya uğraması ile elde ağrı, uyuşukluk, karıncalanma gibi bulgulara neden olan rahatsızlık çok ilerlerse o bölgeye ufak bir cerrahi girişim gerekebilir.
Romatoid artrit bulguları artıp azalan, dalgalanmalar gösteren bir seyir izler. Bazı zaman stres, soğuk algınlığı, aşırı yorulma gibi alevlenmeyi tetikleyici nedenler tespit edilebilse de çok zaman hastalığı yeniden alevlendiren neden bulunamaz. Bu durumun tahmin edilemez olması çok zaman gündelik hayatı planlamada zorluklar yaratabilir. Aileniz ve arkadaşlarınızın her gününüzün aynı olmadığı, ağrılar nedeniyle kendinizi kötü hissedebileceğiniz günler olabileceği konusunda bilgilendirmenizde fayda olabilir.
Romatoid Artritin ağrılarla giden kronik bir hastalık olması nedeniyle bu hastalığı olan kişilerde depresyon gelişme olasılığı genel topluma göre biraz daha fazladır. Kendinizi psikolojik olarak kötü, moralinizi düşük hissettiğinizde bunu doktorunuzla paylaşmanızın faydası olabilir.
Ara alevlenmeler için almakta olduğunuz rutin tedaviye ek olarak yine doktorunuzun önerdiği ağrı kesici ilaçları kullanabilir, şiddetli eklem yakınması olan bölgeye doktorunuzun önerdiği şekilde soğuk uygulayabilirsiniz. Eğer bu alevlenmeler sık tekrarlıyor veya sürekli ağrıdan şikayetçi iseniz sizi takip eden doktorunuzu bu konuda bilgilendirmeniz gerekir. Bu şekilde tedavi yeniden düzenlenir.
Dinlenme ve egzersiz dengesini korumak bu hastalık için önemlidir. Dinlenmekle ağrılar rahatlıyor gibi hissetseniz de hareket edilmediğinde eklemlerde katılık ve kaslarda güçsüzleşme başlar. Eklemi fazla hareket ettirmeden yapılabilecek “izometrik egzersizler” bu durumda size katkı sağlayabilir. Bu tür egzersizler durağan pozisyonda yapılır ve bu yolla eklem açısı ve kas uzunluğu fazla değişmez. Birçok Yoga pozisyonu izometrik egzersiz için uygundur. Bir fizyoterapist önerisiyle bu egzersizler denenebilir ve beraber size uygun olanlar belirlenebilir.
Egzersiz yapmak eklem ve kas sağlığı dışında kalp-damar sağlığı ve genel sağlık için de faydalıdır. Eğer yaptığınız bir egzersiz hareketi eklemlerde ağrı, şişlik, sıcaklık artışına neden oluyorsa o hareketin bırakılıp dinlenilmesi uygun olacaktır, eklemi o hareketle zorlamak ağrı artışına neden olabilir.
Romatoid Artritte önerilen bazı egzersizler şunlardır:
Rakiple fiziksel temasın olduğu mücadele sporları (Futbol, basketbol vb.) ve yüksek tempolu yoğun egzersizler (Tenis, Step vb.) RA’de önerilmez. Yüzme, RA’de özellikle faydalı olabilecek bir egzersiz türüdür. Su ağırlığınızın bir kısmını taşıdığı için suda yapılan egzersizler ve yüzmede eklemler üzerine daha az yük biner. Bir spor salonuna gidecekseniz programınızın profesyonel bir eğitimci tarafında düzenlenmesi ve durumunuzun bu eğitmene net olarak açıklanması önemlidir.
Spor esnasında ve gündelik yaşamda giyilecek ayakkabı seçimi de önemlidir. Tabanlara yansıyacak darbe ve şoku emecek iyi ayakkabıların seçilmesi şarttır.
Romatoid Artriti tamamen iyileştirecek özel bir diyet olmasa da bazı diyetlerin bazı hastalarda faydalı olabildiğine dair bilgiler mevcuttur. Beslenmede doymuş yağların az tüketilmesi, başta omega-3 yağ asitleri olmak üzere doymamış yağların (örneğin yağlı balıklar) yüksek oranda tüketilmesi önerilir. Beslenme ile yeterli omega-3 alınamadığını düşündürse doktorunuz bu vitamini dışarıdan destek amaçlı tablet olarak da verebilir. C vitamin alımının da artırılması katkı sağlayabilir.
Bazı çalışmalarda nedeni çok net olmasa da katı vejeteryan diyetin RA bulgularında azalmaya neden olduğu bildirilmiştir. Çok miktarda kırmızı et tüketenlerde yaşam boyu RA gelişme olasılığının hafifçe arttığı görülmüştür. Herhangi bir katı diyete başlamadan önce sizi takip eden doktorunuz ve diyetisyeniniz ile bu diyetlerin olası avantaj ve dezavantajlarını konuşmak, fikir almak açısından görüşmek faydalı olacaktır.
Sağlıklı kiloyu korumak ve eklemlere daha çok yük bindirmemek için kilo almamak tavsiye edilir.
Nadiren bazı RA hastaları bazı gıdaların kendi şikayetlerini artırdığını söylerler. Böyle bir durum nadirdir ve kişiden kişiye farklılık gösterir. Eğe bir gıdanın RA bulgularınızı artırdığını düşünüyorsanız bu gıdayı en az bir ay tüketmeyin. Sonrasında yeniden tüketmeye başladığınızda gerçekten bulgularda artış yapıyorsa bu gıdaya karşı bir duyarlılığınız var demektir ve bundan sonra bu gıdanın hiç tüketilmemesi gerekir.
Pek çok kişi pek çok farklı tamamlayıcı tıp metodu ve ilacı kullanmasına rağmen bunların arasında bilimsel olarak kanıtlanmış sadece birkaç uygulama mevcuttur. Örneğin akupunktur’un olumlu etkiler sağlayabileceği bilinmektedir.
Tamamlayıcı tıp metotları ve ilaçlarını kullanırken mevcut ilaçlarınızla etkileşim olasılığı olabileceğini göz önünde bulundurmakta ve sizi takip eden Romatoloji Uzmanın görüşünü almakta fayda vardır. Tamamlayıcı tıp metotlarını uygulayan kişilerin de ilgili konuda eğitim görmüş ve bu eğitimini belgeleyebilen tıp doktorları olması karşılaşabileceğiniz riskleri en aza indirecektir.
Romatoid artrit hastalığı olan bireylerin hamile kalmasında bir sakınca yoktur. Ancak hem anne hem de baba için hamilelik planı yapıldığında bu durumun sizi takip eden Romatoloji Uzmanına bildirilmesi gerekir. Çünkü RA’de kullanılan bazı ilaçlar hamile kalmayı zorlaştırabildiği gibi daha risklisi bazı ilaçlar bebekte sorunlara neden olabilir. Bu nedenle doktorunuzun önerisiyle bazı ilaçları hamilelik planından 3-6 ay önce kesmek gerekebilir.
Çoğu kadının hamilelik sırasında hastalığı yatışır, ilaç ihtiyacı düşer. Ancak yine pek çok kadında hemen doğum sonrası RA alevlenmeleri olabileceği bilinmelidir.
Doğum kontrol haplarının kullanılması RA’li kadınlarda diğer kadınlardan farklı ek bir riske neden olmaz.
.jpeg)
.jpg)
.jpg)